بررسی برخی احکام قرض در آموزه‌های دینی | نسخه همدلی در اسلام

به گزارش شهرآرانیوز؛ اسلام با آن نگاه جامع و بلند خود و توجه به همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان، برای وقت تنگدستی و گرفتاری‌های مالی او هم طرح و برنامه دارد؛ مثل قرض و پیش‌بینی شرایط و احکام آن تا اگر مشکل مالی از حدی گذشت که فرد نتوانست آن را با داشته‌های خود حل کند، درنماند؛ هرچند تا جای ممکن آدمی را از قرض و مقروض شدن برحذر می‌دارد.

قرض ندهیم، بهشت بر ما حرام می‌شود

یکی از راه‌های حل مشکلات مالی که در آموزه‌های دینی هم درباره آن سفارش‌ها و آدابی وجود دارد، قرض دادن است؛ چنان‌که قرض دادن به‌خصوص به شخص محتاج، مستحب مؤکد است و از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است: «هرکه به برادر مسلمانش قرض دهد، درمقابل هر درهمی که قرض می‌دهد، به میزان وزن کوه احد، از کوه‌های رضوی و طورسینا برای او حسنه است و اگر در مطالبه قرض خود مدارا کند، بدون حساب و عذاب، سریع از صراط می‌گذرد و اگر برادر مسلمانش از او قرض بخواهد و او ندهد (درصورتی‌که توانایی آن را دارد)، خداوند روزی که به محسنین جزا می‌دهد، بهشت را بر او حرام می‌کند» (وسائل‌الشیعه، ج۱۸، ص۳۳۱).

شهادت هم بدهی را رفع نمی‌کند

در آموزه‌های اسلامی به بازپرداخت بدهی بسیار تأکید شده است، تاجایی‌که پیامبر خدا (ص) فرمودند: «اولین قطره از خون شهید که ریخته می‌شود، تمام گناهان او بخشوده می‌شود به‌جز بدهی». (کنزالعمال، حدیث۱۱۱۰۹)

شخصی که می‌تواند بدهی‌اش را بپردازد ولی پرداخت آن را به تأخیر می‌اندازد، مرتکب ظلم و گناه شده است. (مستدرک‌الوسائل، ج۱۳، ص۳۹۷).

پیامبر خدا (ص) فرموده‌اند: «برای چنین شخصی هر روز گناه باج‌گیری می‌نویسند». (وسائل‌الشیعه، ج۱۳، ص۸۹)

باب قرض دادن را نبندیم

بنا بر توصیه قرآن و روایات، در زمان بازپرداخت بدهی نباید از تنگدستی و نداری بترسیم و با اعتماد و تکیه بر قدرت خداوند، بدهی خود را به‌موقع بپردازیم؛ چون اگر بدهکار بدهی خود را بازپرداخت نکند، قرض‌دهنده با خود می‌گوید: «دیگر به کسی قرض نخواهم داد» و با این وصف، راه کار نیک قرض دادن در آینده بسته می‌شود. امام‌صادق (ع) چنین شخصی را لعنت کرده‌اند (وسائل‌الشیعه، ج۱۱، ص۵۳۹). برای همین هم در روایات آمده است: «خداوند بدهکاری را که قصد پرداخت بدهی خود را دارد، همراهی می‌کند و فرشتگان او را یاری می‌کنند».

قرض گرفتن، عمر را کوتاه می‌کند

روایات در نکوهش قرض گرفتن، توصیه‌هایی دارند؛ چنان‌که پیامبر (ص) فرمودند: «از قرض بپرهیزید که آن غصه شب و ذلت روز است». (بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۴۱)‌

امیرالمؤمنین (ع) هم قرض را نکوهش می‌کنند و می‌فرمایند: «قرض زیاد، انسان راستگو را دروغگو می‌کند و شخص وفادار را بی‌وفا می‌کند» (غررالحکم) و از امام‌صادق (ع) است که فرمودند: «قرض را کم کنید که کاسته شدن قرض، طولانی بودن عمر را درپی دارد». (بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۴۱)

عامل نگرانی و ناآرامی

اگرچه گاهی شرایط زندگی و مشکلات باعث می‌شود که راهی جز قرض برای انسان باقی نماند، اما آموزه‌های دینی، قرض را از عوامل نگرانی انسان و مشکلات زندگی او برشمرده‌اند؛ پیامبر (ص) و امامان (ع) در روایت‌های مختلفی به نکوهش قرض پرداخته و عواقب منفی آن را یادآوری کرده‌اند. قرض، به‌ویژه قرض زیاد، نه‌تنها بر روحیه فرد تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه می‌تواند روابط اجتماعی و شخصیت فرد را نیز دچار آسیب کند.

در ادامه حتما بخوانید بررسی فلسفه و آثار سنت خوب قرض‌الحسنه | قرضی که به خدا می‌دهیم

از قرض دادن خودداری نکنیم

همان‌قدر که قرض گرفتن برای شخص قرض‌گیرنده مکروه است، درمقابل، قرض دادن و رفع نیاز برادران مؤمن از طریق آن، مستحب است و بر آن تأکید می‌شود؛ به خاطر اینکه نیاز او برآورده و گرفتاری‌اش برطرف می‌شود. پیامبر اسلام (ص) در نکوهش کسانی که توان مالی دارند، اما از قرض دادن خودداری می‌کنند، فرمودند: «کسی که برادر مسلمان و نیازمندش برای قرض گرفتن به او روی بیاورد و او با اینکه توانایی دارد، خواسته وی را تأمین نکند، خداوند از بهشت محرومش می‌سازد.» (وسائل‌الشیعه، ج۱۶، ص۳۸۹)

اضافه بر قرض، حرام است

هرگونه شرط زیادی در قرض، هرچند ارزش مالی کمی داشته باشد، ربا و حرام است. قرض به شرط چیزی، ربا و حرام است، اما چیزی به شرط قرض، جایز است؛ مثلا اگر شخصی بگوید این خانه را می‌فروشم، به شرط آنکه به من ۲۰میلیون قرض بدهی، جایز است و ربا نیست یا اگر بگوید این خانه را اجاره می‌دهم، به شرط آنکه به من ۲۰میلیون قرض بدهی، جایز است نه ربا. علاوه‌بر این، محاسبه تورم در بازپرداخت قرض با رضایت طرفین، جایز است و ربا نیست. اما شرط زیادی که به نفع قرض‌دهنده است، حرام است و اگر به نفع قرض‌گیرنده باشد، اشکال ندارد؛ مانند اینکه یک‌میلیون تومان قرض دهد به شرط اینکه قرض‌کننده ۸۰۰هزار تومان برگرداند.